بانکداران مرکزی در ساماندهی بازار پولی جهان، نقشی اساسی و کلیدی ایفا می‌کنند. آنها با اعمال سیاست‌های پولی متنوع، نبض صنعت بانکداری را به دست گرفته و در پیشبرد اهداف مالی و اقتصادی حاکمیت‌های سیاسی، تاثیر عمیق می‌گذارند. بحران‌های مالی و بانکی به وقوع پیوسته به ویژه در هزاره جدید، بار دیگر نشان داد که نظام بانکداری جهان نیازمند اصلاحات ساختاری بنیادین و بکارگیری الزامات، رویکردها و مدل‌های نوین در فرآیندهای بانکی است که در این بین، نقش‌آفرینی بانک‌های مرکزی در طراحی و اجرای برنامه‌های اصلاحی، بسیار حائز اهمیت خواهد بود.

اصلاحات بنیادین نظام بانکی، راه‌حلی هوشمندانه در جلوگیری از بحران‌های آتی

از آنجا که در ادبیات علم اقتصاد، اصلاح در نظام بانکی، از محورهای اصلی تحول اقتصادی محسوب می‌شود، حاکمیت‌های سیاسی جهان همواره یکی از اولویت‌های مهم خود در هر دوره برنامه‌ریزی برای اصلاحات اقتصادی را، بر اصلاح سیستم پولی‌-‌بانکی قرار می‌دهند.

نظام بانکی، نقش کلیدی در ثبات وکارایی محیط اقتصادی، حفظ ثبات سطح عمومی قیمت‌ها، پشتیبانی امور تولیدی و تسهیل رشد و توسعه اقتصادی هر جغرافیایی ایفا می‌کند، به ‌طوری که کارایی و ثبات نظام پولی-‌بانکی، پشتیبان کارایی بخش حقیقی اقتصاد بوده و عدم‌کارایی این سیستم، موجب بروز ناکارآمدی‌های پُرچالش و خطرناک برای بخش‌های مختلف یک اقتصاد می‌شود.

در واقع، اصلاح نظام بانکی در یک اتمسفر اقتصادی، اهداف مهمی نظیر مقاوم کردن بانک‌ها و افزایش توانایی آنها در جذب تکانه‌های مالی، کاهش احتمال شکل‌گیری حباب قیمت دارایی‌ها با توسل به محدودکردن بدهی‌ها، بهبود و ارتقا نظام مدیریت مخاطرات در شبکه بانکی کشورها و حمایت همه‌جانبه از سپرده‌گذاران به وسیله کاهش متغیرهای موثر در ورشکستگی بانک‌های عامل، دنبال می‌کنند.

امروزه صاحب‌نظران و تحلیل‌گران اقتصادی بر این نکته اتفاق‌نظر دارند که صنعت بانکداری جهان، نیازمند اصلاحات جدی و اساسی است. فدرال‌رزرو ایالات متحده، موسسات رتبه‌بندی، صندوق‌های وام مسکن، همه و همه به علت رفتار و عملکرد غیرمسئولانه خود، در وقوع بحران مالی اخیر و آتی، مقصر خواهند بود. بانکداران جهان طی سال‌های اخیر به منابع مالی ارزان‌ قیمت دسترسی داشتند و این مسئله موجب شد بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری تحت مدیریت آنها به سمت معاملات مالی پیچیده با سودهای هنگفت روی آورند. با افزایش هزینه منابع مالی و افزایش بدهی سیستم بانکی، ضرر و زیان بانک‌های بین‌المللی به شدت افزایش یافت و همین امر موجب شد که بیشتر آنها برای رویارویی با بحران‌های به وقوع پیوسته، راهی جز کمک طلبیدن از دولت‌های خود برای تزریق حجم عظیمی از نقدینگی نداشتند.

اما بانکداران مرکزی باید بدانند که شرایط حال حاضر بازارهای پولی و مالی، ریسک‌های ساختاری و عملکردی بالقوه‌ای دارد و صنعت بانکداری، برای حیات پایدار خود در سال‌های آینده، راهی جز دست کشیدن از هدر دادن سرمایه هنگفت حاکمیت‌ها و انجام اصلاحات اساسی و بنیادین نخواهد داشت.

چرایی ضرورت اصلاح در صنعت بانکداری از منظر بانک جهانی

در ۱۴ اکتبر ۲۰۲۳، به ابتکار "آکادمی پژوهش‌ها و مطالعات کاربردی بانک جهانی"، یک نشست علمی با عنوان "چرایی ضرورت اجرای اصلاحات در صنعت بانکداری"، با حضور ۲۴ صاحب‌نظر اقتصادی، بانکدار مرکزی و پژوهشگر حوزه بانکی و اقتصاد مالی، به تبیین الزامات علمی و عملیاتی در باب طراحی و پیاده‌سازی اصلاحات بهینه در نظام های بانکی در کشورهای مختلف پرداختند.

کارمن راینارت، اقتصاددان ارشد بانک جهانی و استاد حوزه نظام‌های مالی بین‌الملل در مدرسه کندی هاروارد، در این نشست با اشاره به اهمیت روزافزون کیفیت و زمان اجرای اصلاحات در سازوکارهای مالی و بانکی کشورهای مختلف جهان، خاطر نشان کرد که هر اقلیم و حاکمیت سیاسی و اجتماعی، متناسب با اندازه و حجم اقتصاد و مبتنی بر کیفیت و نوع مکانیزم‌ها و بسترهای زمینه‌ای خود در صنعت بانکداری، نسخه اصلاحی منحصر به‌فردی از منظر مبانی تئوریک علمی، الزامات عملیاتی، مدت زمان بهینه برای اجرای پروسه تغییر و اصلاح سیاست‌های پولی و چشم‌انداز آتی پیشروی خواهد داشت. بنابراین امیدواریم با درک بهتر این حقیقت از سوی حکمرانان کشورها، بار دیگر در سال‌های پیش رو، شاهد تجربه الگوبرداری ناموفق کشورهای در حال‌ توسعه و کمتر توسعه‌یافته از سازوکارهای مالی و بانکی اقتصادهای نوظهور، کشورهای توسعه‌یافته و پیشرفته نباشیم.

چرایی ضرورت اصلاح در صنعت بانکداری از منظر صندوق بین‌المللی پول

در سال ۲۰۲۱، در بحبوحه شیوع پاندمی کرونا در سراسر جهان، ولادمیر پاکروویچ، سخنگوی صندوق بین‌المللی پول اعلام کرد که در حال حاضر، علاوه بر نگرانی‌های مبرم بهداشتی و درمانی در سراسر جهان، می‌بایست آماده پذیرش و رویارویی با نگرانی‌های بزرگ‌تر و مهیب‌تری در حوزه مالی، بانکی و اقتصادی کشورها باشیم.

پاکروویچ که در نشست سالانه صندوق در نوامبر ۲۰۲۱ در حال سخنرانی بود، خاطرنشان کرد، امروز که بیش از ۱۰ سال از وقوع بحران مالی فراگیر سال ۲۰۰۸ می‌گذرد، بار دیگر، یک بحران جهانی جدید، حتی در حوزهای غیراقتصادی، توانسته نظام‌های مالی و صنعت بانکداری کشورها را بار دیگر و به راحتی زمین‌گیر کند.

وی در ادامه افزود، در سال ۲۰۱۰ که بحران مالی در وضعیت قابل مهاری قرار گرفته بود و تنش‌های اقتصادی فروکش کرده بود، صندوق بین‌المللی پول در یک نشست علمی، با بررسی و تبیین علل، عوامل و چگونگی چنین چالش مالی بزرگی، راه جلوگیری از وقوع مجدد بحران‌های مشابه را در اصلاح بنیادین و اساسی در نظام‌های مالی و بانکی کشورها عنوان کرده بود، امری که متاسفانه هم از سوی بسیاری از کشورهای پیشرفته و هم کشورهای کمتر توسعه‌یافته، نادیده گرفته شد. به همین دلیل است که ما امروز در میانه یک پاندمی درمانی و بهداشتی در جهان، همچنان شاهد گسترش نابسامانی‌های متعدد و وسیع‌تر از قبل در نظام مالی و بانکی کشورها هستیم.

پاکروویچ در پایان این نشست بار دیگر تاکید کرد که اصلاح رویه‌ها و رویکردهای غلط در حوزه حکمرانی بانکی، بازبینی در سازوکارها، الزامات و زیرساختارهای صنعت بانکداری و بازطراحی در سیاست‌های پولی تزریقی به بدنه اقتصادی جامعه، تنها راه برون‌رفت از این بحران و جلوگیری از وقوع بحران‌های شدیدتر در آینده‌ای نه چندان دور است.

چرایی ضرورت اصلاح در صنعت بانکداری از منظر اتحادیه جهانی بانک‌های مرکزی

در اواسط سال ۲۰۲۳، پس از اعلام سازمان بهداشت جهانی مبنی بر عبور کامل و قابل قبول از بحران همه‌گیری کووید۱۹، اتحادیه بانک‌های مرکزی جهان اقدام به برگزاری یک کنگره علمی با عنوان "بانکداری پس از کرونا، اصلاحات، الزامات و چشم‌انداز آتی"، به تبیین چالش‌های بانک‌های مرکزی جهان در مقابله با پیامدهای منفی بحران کرونا، راه‌حل‌های برون‌رفت از این چالش‌ها و تمهیدات قابل انجام برای جلوگیری از فروشکست‌های آتی صنعت بانکداری، پرداخت.

دومنیک پاتریسن، مدیر دورهای این اتحادیه، با تاکید بر ضعف‌های ساختاری موجود در ماهیت بانک‌های مرکزی به ویژه در اقتصادهای نوظهور و کشورهای در حال توسعه، برنامه‌ریزی مدون برای اجرای یک دوره اصلاحات ساختاری اساسی و بنیادین را بهینه‌ترین راهکار برای کاهش آسیب‌پذیری این نظام‌های بانکی نسبت به وقوع بحران‌های فراگیر در آینده دانست. همچنین وی اشاره داشت که سیاست‌های پولی بانکداران مرکزی در اقتصادهای پیشرفته در دوران پاندمی کووید۱۹، سرشار از شتاب‌زدگی، بی‌برنامگی و هیجان کاذب بود که این امر نیز منشاء در رویکردهای ناکارآمد به کار گرفته شده در چند دهه اخیر دارد که بدون بازطراحی سیاست‌ها و اصلاحات عمیق و رو به جلو، محکوم به شکست‌های سنگین‌تر خواهد بود.

منابع

1. Alfries,Steven &Taci,Anita,"Banking reform and development in transition economies", Working paper: European Bank for Reconstruction and Development, Financial Sector in Transition , No.۷۱, London, ۲۰۲۴

2. Ferraria, Alessandra & Trang Tran, Vo Huyen,"Banking, transition and financial reforms: a long term analysis of EU",Journal of Banking Regulation, ۲۲ (۱),۲۰۲۳

3. Najimu,Saka & Olanipekun, Ayokunle,"Impact of the banking sector reform in the construction sector", Journal of Financial Management of Property and Construction,Volume ۲۶ Issue ۳,۲۰۲۳

4. Uppal, Frank,"Banking Sector Reforms:Policy Implications and Fresh Outlook", Information Management and Business Review ,Vol. ۱۲, No.۱۷, ۲۰۲۳

5. Yona, Lucky &Inanga, Eno,"Financial sector reforms in bank regulations and supervision and its impact on service quality of Commercial Banks", European Journal of Business and Management , Vol.۷, No.۵, ۲۰۲۳